Argos: Srebrenica

Hans Blom nam vorige maand afscheid als directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie en als hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Blom is de laatste jaren vooral in het nieuws geweest als leider van het grote Srebrenica-onderzoek, dat het NIOD na zes jaar vorsen in april 2002 publiceerde en dat leidde tot het opstappen van het tweede paarse kabinet. Ook de redactie van Argos deed de afgelopen 12 jaar uitgebreid onderzoek naar de val van de Bosnische enclave, waarbij in juli 1995 meer dan 7000 moslims omkwamen. Vorig jaar ontving Argos de Vlaams-Nederlandse 'Prijs voor de Onderzoeksjournalistiek 2006' voor dit Srebrenica-onderzoek. In verschillende uitzendingen uitte Argos kritiek op een aantal conclusies van het NIOD, met name dat de aanval op Srebrenica niet was te voorzien.

Hans Blom nam onlangs afscheid als directeur van het NIOD. Aanstaande woensdag interviewt Argos hem over het grote Srebrenica-onderzoek waaraan hij leiding gaf. Vandaag komen in Argos vier ministers uit het tweede paarse kabinet (Frank de Grave, Klaas de Vries, Jan Pronk en Els Borst) aan het woord over de inhoud van het NIOD-rapport en de wijze waarop de politiek daarmee om is gegaan. Het kabinet Kok-2 stapte in april 2002 op na de presentatie van dit rapport. Waarom is in 1995, na de val van de moslimenclave Srebrenica, niet onmiddellijk gekozen voor een parlementaire enquête? Was de aanpak van het NIOD adequaat? Zijn de door Blom verwoorde conclusies wel voldoende onderbouwd door de feiten? Is de inhoud van het rapport, waaraan in opdracht van de regering meer dan zes jaar is gewerkt, ooit serieus besproken binnen het kabinet en met de Tweede Kamer? Is de aanpak van toen voor herhaling vatbaar?

In Argos vandaag het tweede deel van een reconstructie van de val van Kok-II, aan de hand van gesprekken met vier ministers uit dit kabinet: D66-vice-premier Els Borst, de PvdA-ministers Klaas de Vries en Jan Pronk en VVD-minister van Defensie Frank de Grave. De eerste reacties van de premier op het NIOD-rapport leken helemaal niet te wijzen op aftreden. Wat bracht Kok er zes dagen later toe om het ontslag aan te bieden aan de Koningin? Welke rol speelden publieke uitlatingen van de ministers Pronk en De Grave? Hoe is de inhoud van het NIOD-rapport en de kritiek van Jan Pronk daarop binnen het kabinet besproken? Was de epiloog van Paars-II een titanenstrijd tussen Wim Kok en Jan Pronk?

Deze week is het precies vijf jaar geleden dat het tweede paarse kabinet opstapte vanwege het NIOD-rapport over de val van Srebrenica. Argos maakt in twee afleveringen een uitgebreide reconstructie van de val van Kok-II, aan de hand van gesprekken met vier ministers uit dit kabinet: D66-vice-premier Els Borst, de PvdA-ministers Klaas de Vries en Jan Pronk en VVD-minister van Defensie Frank de Grave. Spraken Pronk en De Grave voor hun beurt? Hoe is de inhoud van het NIOD-rapport binnen het kabinet besproken? Gaf onenigheid daarover de doorslag? Of was het een titanenstrijd tussen Wim Kok en Jan Pronk? De aftakeling van Paars, falen versus verantwoordelijkheid en bewindslieden, die uit de school klappen over geheime beraadslagingen in de ministerraad.

Oud-minister van Defensie Joris Voorhoeve nam afgelopen vrijdag in Argos afstand van de stelling van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, het NIOD, dat de aanval op Srebrenica niet was te voorzien. Volgens Voorhoeve is er in 1995 bewust niet opgetreden. Het NIOD kwam in verschillende kranten met een nogal onbegrijpelijke reactie op de uitlatingen van Voorhoeve. Reden om vandaag in ‘Argos Supplement’ nader in te gaan op de argumenten van het NIOD.

In Argos het tweede deel van een uitgebreid interview met oud-minister van Defensie Joris Voorhoeve over Srebrenica. Was de aanval op de moslimenclave in juli 1995 te voorzien? Waarom hebben een aantal grote landen belangrijke informatie daarover voor Nederland achtergehouden? We leggen Voorhoeve nieuwe documenten voor over het uitblijven van luchtsteun. Zijn Srebrenica en Dutchbat 'verraden'? En hoe houdbaar is de conclusie van het NIOD, het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, dat de aanval op Srebrenica pas op het allerlaatste moment is gepland, en dat er daarom ook geen voorkennis over was?

Argos spreekt vandaag uitgebreid met Joris Voorhoeve, minister van Defensie ten tijde van het Srebrenica-drama, die wij nieuwe documenten voorleggen. Zijn Srebrenica en Dutchbat verraden door de 'grote landen'? Hoe houdbaar is de conclusie van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie dat er geen voorkennis was? Militairen van Dutchbat die de val van de enclave Srebrenica in Oost-Bosnië meemaakten, kregen begin deze maand een draaginsigne uitgereikt. Onmiddellijk werd de discussie nieuw leven in geblazen waarom het in juli 1995 zo misging, en wie daarvoor verantwoordelijk zijn. Uiteindelijk werden zo'n zeven- á achtduizend moslims vermoord. De discussie werd nog versterkt door uitlatingen van Carla del Ponte, hoofdaanklaagster bij het Joegoslavië Tribunaal. Zij speculeerde vorige maand openlijk over de mogelijkheid dat een aantal grote landen, speciaal de Verenigde Staten, bewust niets hebben gedaan met voorkennis over de aanval op Srebrenica.

Ratko Mladic is nog steeds niet uitgeleverd aan het Joegoslavië Tribunaal. De Europese Unie had Servië een ultimatum gesteld voor 31 maart, maar heeft Belgrado nu weer een maand uitstel verleend.

*** Terugblik op de enclave van Srebrenica, ook bekend als het drama van Srebrenica vanwege de massamoord die naar schatting aan 7.500 moslimjongens en -mannen het leven kostte. *** Daarnaast aandacht voor de aanslagen van gisteren in Londen.

Liet de NAVO-troepenmacht Ratko Mladić bewust ontsnappen? De reportage is onderdeel van de marathon-uitzending van 8-7-2005, waarvoor Argos in 2006 de Loep (prijs voor onderzoeksjournalistiek) won in de categorie 'audiovisueel'. In de andere delen van de marathon-uitzending komen verder ook aan bod: - De situatie Srebrenica anno 2005. - Is de NIOD-conclusie houdbaar dat de internationale gemeenschap de aanval op Srebrenica in 1995 niet kon voorzien?

Is de NIOD-conclusie houdbaar dat de internationale gemeenschap de aanval op Srebrenica in 1995 niet kon voorzien?

In een Nederlandse gevangeniscel zit momenteel een heel bijzondere gevangene: de Albanese premier van Kosovo Ramush Haradinaj. Op 8 maart trad hij tot verbazing van vriend en vijand af en de volgende dag al meldde hij zich bij het Joegoslavië Tribunaal als verdachte van oorlogsmisdaden. Een opmerkelijke gebeurtenis, maar even opmerkelijk is dat deze gang naar Den Haag tot teleurgestelde reacties leidde bij vertegenwoordigers van de internationale gemeenschap en in veel media. Ex-rebellenleider Haradinaj kreeg veel lof toegezwaaid als constructief politicus, die zijn camouflagepak defintief zou hebben ingeruild voor een driedelig pak en onmisbaar zou zijn voor de toekomst van Kosovo. Wie is Ramush Haradinaj? Welke rol heeft hij precies gespeeld? Is Haradinaj een oorlogsheld of een crimineel? Waren de misdaden waarvan hij wordt verdacht, uitsluitend gericht tegen de toenmalige vijand, de Serviërs? Is hij na de Kosovo-oorlog met zijn praktijken gestopt? Aan de hand van nooit eerder gepubliceerde geheime inlicht

De Nederlandse regering kreeg dit weekeinde kritiek over zich heen vanwege haar afwezigheid bij de plechtigheid in Bosnië. Zo werd van Srebrenica voor de zoveelste keer een Haags relletje gemaakt. Maar niet alleen de Nederlandse regering, bijna de hele Nederlandse politiek schitterde door afwezigheid. Argos doet vandaag verslag van de opening van het herdenkingscentrum in Potocari, speciaal voor al die afwezige Nederlandse politici: voor de leden van het kabinet; voor de leden van de Parlementaire Enquêtecommissie, die de nabestaanden van Srebrenica niet als getuigen wilden horen; voor de fractieleiders in de Tweede Kamer, die tot nu toe alle uitnodigingen naast zich neerlegden om voor de jaarlijkse herdenkingen van de val van Srebrenica naar Bosnië te komen. Ook komt de vraag aan de orde waarom meer dan acht jaar na de massamoord in juli 1995 pas duizend van de acht duizend doden zijn geïdentificeerd en nu door hun nabestaanden op de begraafplaats in Potocari zijn begraven. Moet Nederland meer doen om de

De achtste verjaardag van de val van Srebenica en de daarop volgende massamoord kreeg deze zomer in Nederland nauwelijks nog aandacht.

De parlementaire enquêtecommissie Srebrenica presenteerde anderhalve week geleden haar eindrapport. Daarmee kwam een eind aan een periode van 7½ jaar Nederlands onderzoek naar de val van de moslim-enclave Srebrenica in juli 1995. Een periode vol kronkelwegen, waarin het Nederlands parlement weigerde zelf haar controletaak uit te oefenen en dit uit handen gaf aan het NIOD, het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie. April vorig jaar kwam het NIOD na zes jaar studeren met een dik eindverslag. Maar dat is vervolgens door het parlement nog steeds niet inhoudelijk besproken. In Argos een discussie over de manier waarop Nederland zijn nationale trauma onderzoekt. Over de controlerende rol van het parlement. Over onopgehelderde dilemma’s. En over politiek opportunisme.

Tijdens de verhoren van de Parlementaire Enquêtecommissie Srebrenica lieten de vragenstellers deze week voortdurend verbazing doorklinken over de opstelling van Dutchbat. Zelfs toen de Servische troepen hun eindaanval inzetten, wilde Dutchbat-commandant Karremans blijven vasthouden aan ‘de-escaleren’ en niet gericht terugschieten, want dat zou ‘oorlogsvoering’ betekenen. Die houding was niet alleen typerend voor Karremans, maar voor het hele Nederlandse militaire optreden in Srebrenica. In Argos vandaag de vraag: waar komt deze opstelling vandaan? En: had het ook anders gekund?

Over tien dagen beginnen de openbare verhoren van de parlementaire enquêtecommissie naar de val van de moslimenclave en nog steeds is er geen afdoende antwoord op deze cruciale vraag. Volgens het NIOD-rapport, dat aan deze kwestie een lijvige bijlage wijdt, is het wél duidelijk: inlichtingendiensten konden de aanval onmogelijk zien aankomen. Informatie die in een andere richting wijst, doet volgens de NIOD-onderzoekers niet ter zake. In Argos vandaag een onderzoek naar de waarheidsvinding door het NIOD. Hoe gingen de onderzoekers om met tegenstrijdige informatie? Waarom wordt aan het verhaal van de een meer waarde toegekend dan aan dat van de ander? Hebben de CIA en andere geheime diensten tegenover het NIOD het achterste van hun tong zien? Een verhaal over spionage, interpretatie van bronnen en het cynisme van de oorlog.

De kritiek op het Srebrenica-rapport dat het NIOD nu bijna een maand geleden presenteerde spitst zich toe op de wetenschappelijkheid van dat rapport. NIOD-directeur Blom en zijn collega’s blijken vaak te verwijzen naar vertrouwelijke bronnen. Vaak gaat het dan om documenten van of gesprekken met mensen van inlichtingendiensten. Daardoor is de informatie uit dit onderzoek voor derden op een aantal punten niet te controleren. Dat probleem blijken historici en andere wetenschappers die politiek-historisch onderzoek verrichten naar belangrijke historische gebeurtenissen, de laatste tijd steeds vaker te hebben. Het ‘inzagerecht van derden’ lijkt in de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten, die eind deze maand ingaat, verbeterd, maar blijkt in de praktijk weinig veranderd te hebben aan de toegankelijkheid van de archieven van de BVD. Een verhaal over de moeizame omgang tussen openbare wetenschap en inlichtingendiensten die geen pottenkijkers dulden.

De uitzending van Dutchbat naar Srebrenica. Gesprek met Prof.Dr. P.H. Kooijmans, oud-minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Lubbers dat verantwoordelijk was voor de uitzending van Dutchbat naar Srebenica. Hij kwam twee jaar geleden onder vuur te liggen bij de commissie-Bakker, die onderzoek deed naar de aanloop naar de uitzending van de Nederlandse blauwhelmen. Sinds 1997 is Kooijmans rechter in het Internationaal Gerechtshof in Den Haag.

Argos vergelijkt de missie van Dutchbat met de missie van Nordbat, het Zweeds-Deense VN-bataljon dat in dezelfde periode als Dutchbat naar een andere moslim safe area werd gestuurd, namelijk Tuzla waar de omstandigheden ook heel moeilijk waren. De Scandinaviërs namen in tegenstelling tot Dutchbat wel zware wapens mee en trokken ook verder een eigen lijn, tegen de gangbare VN-opvattingen in. De vergelijking zet kritische kanttekeningen bij sommige conclusies van het NIOD-rapport. En: levert een omstreden bevel op van de Nederlandse generaal Van Baal.